Gwara góralska - wypływy innych krajów

Górale podhalańscy to jedna z barwniejszych grup etnograficznych w Polsce, którą charakteryzuje wyjątkowa kultura. Tak samo jak zwyczaje i stroje, tak i gwara góralska jest specyficzna i wyodrębnia się połączeniem polskiego dialektu z bałkańskimi i słowackimi naleciałościami. Turyści wybierający się na Podhale mogą usłyszeć i zobaczyć tę żywą kulturę góralską, która wciąż się rozwija się i zmienia, zachowując przy tym swoje odwieczne obyczaje. Niejednokrotnie mieszkańcy reszty Polski rozmawiając z góralem mówiącym w swojej gwarze, mają wrażenie, że prowadzą dialog z obcokrajowcem.

Gwara podhalańska uznawana jest za jedną z gwar małopolskiego dialektu. Warto zaznaczyć, że jest to najlepiej znana, zachowana oraz najbardziej żywa gwara znana w Polsce. Znajdziemy tu bowiem wiele wyrazów rodzimych, czyli typowo podhalańskich, jak np. ciupaga. Co ciekawe gwara podhalańska została spopularyzowana przez poetę Kazimierza Przerwę –Tetmajera na przełomie XIX i XX wieku. Między 1901 a 1912 napisał on cykl opowiadań „Na skalnym Podhalu”. Zobaczmy więc, co gazda pedzioł!

Charakterystyka gwary podhalańskiej

Ta terytorialna odmiana językowa wyróżnia się sposobem akcentowania na pierwsze sylaby. Kolejną typową cechą jest tak zwane mazurzenie, czyli sposób wymieniania głosek cz, sz, ż i ch jako c, z, s i k. Obecne są tu dość liczne zapożyczenia z języków obcych: niemieckiego, węgierskiego i słowackiego. I tak na przykład słowo baca czy juhas pochodzi właśnie z węgierskiego. Przepyszna bryndza pochodzi za to z języka rumuńskiego i należy do szczególnej grupy zapożyczeń, które pojawiły się na Podhalu w XIV i XV wieku. Ciekawostką jest fakt, że słownictwo podhalańskie dotyczące życia na gospodarstwie jest o wiele bardziej precyzyjne niż ogólna polszczyzna i tak na przykład istnieje odrębne nazewnictwo na siano z pierwszego (sianô) i drugiego pokosu (pôtrow) czy na ognisko rozpalone w szałasie (watra) i na takie rozpalone w polu (ôgiyń). W wielu innych przypadkach słownictwo gwary podhalańskiej jest jednak zdecydowanie mniej precyzyjne.

Zwyczajowy słowniczek

Udając się na Podhale warto przyswoić sobie tradycyjny system zwrotów grzecznościowych, których możemy używać odwiedzając jedną z wielu góralskich gospód. Kiedy osoba obca przychodzi do cudzego domu, powinna pozdrowić gospodarzy za pomocą zwrotu Niek bedzié pôkwolony, na co oni odpowiedzą Na wieki wieków. Kiedy będziemy się żegnać powinniśmy zwrócić się do innych ze słowami Ôstońcié z Bôgiém, na co oni odpowiedzą nam Bôze Wos prôwodź. Warto wiedzieć, że na Podhalach do osób starszych oraz rodziców zwraca się grzecznościowo ty lub wy. Ogólnopolski zwyczaj zwracania się do teściów mamo i tato nie przyjął się tu w ogóle i tak zięciowie i synowie do rodziców małżonka również zwracają się ty lub wy. Chcąc podziękować góralowi najlepiej użyć zwrotu Bóg Wom zapłoć. W podhalańskiej gwarze obecne są również zwroty, które analogiczną konstrukcję posiadają w języku słowackim. Chodzi tu o takie pozdrowienia jak Dôbre ranô, Dôbre pôłednié oraz Dôbry dziyń. Mimo powszechnego przekonania górale nie kończą każdego zdania słowem hej, wręcz odwrotnie – najczęściej w ten sposób zaczynano wypowiedź, szczególnie w pieśniach.